Oddajemy do rąk Czytelnika kolejny - XXXVII numer „Zeszytów Naukowych” Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika, który zawiera artykuły poświęcone w głównej mierze historii miasta Ostrołęki i Kurpiowszczyzny. W tym roku obchodziliśmy dwa szczególne jubileusze: 650-lecie nadania praw miejskich Ostrołęce i 160. rocznicę wybuchu powstania styczniowego.

W związku z tym we wrześniu i w listopadzie 2023 roku OTN zorganizowało konferencje naukowe związane z tymi zagadnieniami. Niniejszy rocznik jest więc pokłosiem tych wydarzeń i stanowi okazję, by przybliżyć Czytelnikom dzieje miasta i regionu na przestrzeni wieków.

Na drodze Polski do niepodległości Ostrołęka i region Mazowsza PółnocnoWschodniego były areną wielu bitew, potyczek, w tym walk powstańców listopadowych i styczniowych. W czasie zaborów i prześladowań polskości ważną rolę pełnił Kościół, który broniąc religii, chronił ważną część polskiej tradycji i tożsamości. W związku z tym w pierwszej części Zeszytów - Kultura - znalazły się artykuły poświęcone problematyce religijnej, w tym postawie kleru parafialnego i zakonnego wobec powstania styczniowego i podejściu, w tym względzie, społeczności żydowskiej.

Najbardziej obszerną część Zeszytów zatytułowaną Historia otwierają artykuły poświęcone początkom miasta Ostrołęki i dziejom regionu kurpiowskiego w I połowie XIX wieku. Czytelnik znajdzie tu interesujące artykuły dotyczące okresu napoleońskiego, ze szczególnym uwzględnieniem bitwy z 1807 r., a także krytyczną analizę historiografii doby powstania listopadowego, w tym źródeł związanych z bitwą pod Ostrołęką. Jednakże większość artykułów w niniejszej części tematycznie oscyluje wokół jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Polski – powstania styczniowego. Ten najdłuższy i największy zarazem zryw niepodległościowy pozostawił trwały ślad w kulturze, tradycji i świadomości kolejnych pokoleń Polaków, w tym mieszkańców Mazowsza Północno-Wschodniego, a więc i ostrołęczan.

Walki toczone na szerokich przedpolach Ostrołęki przyniosły poważne zniszczenia regionu. W późniejszych latach ucierpiała też Ostrołęka, której nie oszczędził dramat I i II wojny światowej. Zagadnienia odbudowy miasta i jej sytuację społeczno-gospodarczą w okresie międzywojennym zawiera III część niniejszych Zeszytów pt. Gospodarka. Oprócz wspomnianej problematyki znajdują się tu również interesujące artykuły dotyczące organizacji samorządu miejskiego na przestrzeni wieków oraz analiza sytuacji społeczno-politycznej Ostrołęki „wojewódzkiej” i „grodzkiej”.

Całość rocznika dopełnia IV część Z życia Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, zawierająca informację o najważniejszych przedsięwzięciach zrealizowanych przez Towarzystwo w 2023 roku.

Redakcja